Η αγχώδης διαταραχή και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι συχνά παρεξηγημένες. Πέρα από τις εξωτερικές τους εκδηλώσεις, συχνά λειτουργούν ως “μηχανισμοί άμυνας” για το άτομο που τα βιώνει. Το άγχος, αν και ψυχοφθόρο, προσφέρει κάτι βαθύτερο: την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Όμως, τι συμβαίνει όταν κάποιος προσπαθεί να αποδεσμευτεί από το άγχος; Ποιος είναι χωρίς αυτό;
Όταν το άγχος γίνεται ταυτότητα
Πολλοί άνθρωποι που ζουν με χρόνια αγχώδη διαταραχή ή OCD, καταλήγουν ασυναίσθητα να χτίζουν την προσωπικότητά τους γύρω από αυτήν. Το άγχος παύει να είναι απλώς ένα σύμπτωμα· γίνεται ένας τρόπος ύπαρξης. Ξυπνάνε και κοιμούνται με ανησυχία, σχεδιάζουν τη ζωή τους γύρω από αυτήν, και πολλές από τις αποφάσεις τους καθορίζονται από τον φόβο.
Αυτή η “συμβίωση” με το άγχος δεν είναι πάντα εμφανής. Πολλές φορές, τα άτομα που παλεύουν με OCD δεν αναγνωρίζουν ότι η διαταραχή έχει κυριεύσει την ταυτότητά τους, γιατί πιστεύουν πως έτσι είναι απλώς ο χαρακτήρας τους – αγχώδης, σχολαστικός, υπεύθυνος, μεθοδικός. Όμως πολλές από αυτές τις ιδιότητες τροφοδοτούνται από βαθύτερες ψυχικές ανασφάλειες.
Το άγχος ως μηχανισμός προστασίας
Η OCD και το χρόνιο άγχος μπορούν να λειτουργήσουν ως συστήματα άμυνας. Δεν είναι απλώς προβλήματα προς επίλυση· είναι, σε πολλές περιπτώσεις, προσπάθειες του μυαλού να ελέγξει το χάος. Ο εγκέφαλος προσπαθεί να προστατέψει το άτομο από ενδεχόμενους κινδύνους δημιουργώντας “τελετουργικά” ή υπερβολικές ανησυχίες που δίνουν την αίσθηση ότι έχει τον έλεγχο.
Μερικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων εκφράζεται αυτό:
- Επαναλαμβανόμενες σκέψεις για αποφυγή καταστροφών (π.χ. “αν δεν τσεκάρω 3 φορές την πόρτα, ίσως κάτι κακό συμβεί”)
- Υπερβολική ανάγκη για συμμετρία, τάξη, καθαριότητα
- Ανασφάλεια απέναντι στην αβεβαιότητα
Στην πραγματικότητα, όλα αυτά συχνά προσφέρουν μια αίσθηση ασφάλειας. Ένα αίσθημα ψευδούς ελέγχου σε έναν κόσμο που συχνά είναι απρόβλεπτος και τρομακτικός.
Η απεξάρτηση από το άγχος και το υπαρξιακό κενό
Όταν κάποιος αρχίζει να θεραπεύεται – είτε μέσω ψυχοθεραπείας, φαρμακευτικής αγωγής ή προσωπικής ενδοσκόπησης – αρχίζει και αποδομεί τους μηχανισμούς που κάποτε τον προστάτευαν. Και τότε, προκύπτει ένα σοβαρό υπαρξιακό ερώτημα:
“Αν δεν είμαι αυτό το ανήσυχο άτομο που ήμουν πάντα, τότε ποιος είμαι;”
Αυτό το ερώτημα μπορεί να τρομάζει περισσότερο από την ίδια τη διαταραχή. Το άγχος, όσο και αν βασανίζει, είναι γνώριμο. Αντιθέτως, η ηρεμία – ακόμα και η απλή καθημερινότητα χωρίς εσωτερική ανησυχία – μπορεί να φαντάζει ξένη, αμήχανη ή ακόμη και επικίνδυνη.
Η διαδικασία επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας
Η θεραπευτική πορεία δεν είναι απλώς η εξάλειψη των συμπτωμάτων. Είναι μια σταδιακή επανακατασκευή της ταυτότητας, όπου το άτομο μαθαίνει να εμπιστεύεται τον εαυτό του και να ανακαλύπτει ποιος πραγματικά είναι πέρα από το άγχος.
Αυτό περιλαμβάνει:
- Αποδοχή της αβεβαιότητας χωρίς τη χρήση τελετουργικών ή σκέψεων ελέγχου
- Αναγνώριση των αξιών και ενδιαφερόντων που δεν σχετίζονται με την αγωνία
- Αναδόμηση της καθημερινότητας με νέα, ουσιαστικά στοιχεία
Η ζωή χωρίς άγχος δεν είναι απλώς πιο ήρεμη – είναι πιο αυθεντική. Το άτομο ξαναβρίσκει την αυθόρμητη πλευρά του, δοκιμάζει νέα πράγματα, και συχνά αισθάνεται ότι για πρώτη φορά ζει με αληθινή ελευθερία.
Η δυσκολία να αφήσεις κάτι που σε “προστάτευε”
Η απομάκρυνση από το χρόνιο άγχος μοιάζει κάποιες φορές σαν απώλεια. Όχι γιατί λείπει το άγχος καθαυτό, αλλά επειδή λείπει ο μηχανισμός που μας έκανε να νιώθουμε ότι επιβιώνουμε. Είναι λογικό να υπάρχει φόβος, ακόμα και θλίψη. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται πως χάνουν ένα κομμάτι του εαυτού τους, και αυτό είναι απόλυτα φυσικό.
Όμως, αυτό το στάδιο είναι απαραίτητο. Για να δημιουργηθεί χώρος για μια νέα ταυτότητα – μια ταυτότητα που δεν βασίζεται στον φόβο, αλλά στη σύνδεση, τη δημιουργικότητα, τη χαρά.
Η αποδοχή ως κλειδί για την αλλαγή
Στο τέλος, εκείνο που βοηθά περισσότερο είναι η αποδοχή της εμπειρίας. Το άγχος δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εχθρός, αλλά ως παλιός σύντροφος που έκανε ό,τι μπορούσε για να μας προστατέψει. Τώρα, όμως, ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε.
Η αναγνώριση αυτής της πορείας – από την ταύτιση με το άγχος έως την απελευθέρωση από αυτό – αποτελεί πράξη θάρρους. Και όπως κάθε πραγματική αλλαγή, χρειάζεται χρόνο, υπομονή και φροντίδα.
Τελικά, ποιος είσαι χωρίς το άγχος;
Η απάντηση δεν είναι στατική. Δεν υπάρχει ένας μόνο ορισμός. Είσαι εκείνος που μαθαίνει ξανά τον εαυτό του, χωρίς τους περιορισμούς του φόβου. Είσαι κάποιος που επιτρέπει στον εαυτό του να υπάρξει, να δοκιμάσει, να κάνει λάθη, να ζήσει. Χωρίς την ανάγκη να έχει τον έλεγχο των πάντων.
Και ίσως, για πρώτη φορά, αυτή η αβεβαιότητα να είναι η μεγαλύτερη σου δύναμη.
Βιβλιογραφική αναφορά:
Nestler, A. (2023). Who Am I If Not An Anxious Person? PsychCentral, 25 Σεπτεμβρίου 2023.
