Το κρασί αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του διατροφικού πολιτισμού της Μεσογείου εδώ και χιλιετίες. Στις συζητήσεις γύρω από τη σχέση του με την υγεία, το κόκκινο εμφανίζεται διαρκώς ως ο «ευεργετικός πρωταγωνιστής», ενώ το λευκό συχνά περνάει στη δεύτερη γραμμή. Πόσο βάσιμη είναι, όμως, αυτή η διάκριση; Με αφορμή πρόσφατη ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο Nutrition & Healthy Aging και συνοψίζει δεκαπέντε κλινικές μελέτες, εξετάζουμε τι πραγματικά γνωρίζουμε για τα δύο είδη οίνου, ποια είναι τα βιοδραστικά τους συστατικά, πώς επηρεάζουν την καρδιαγγειακή υγεία, τον μεταβολισμό και τον κίνδυνο καρκίνου, αλλά και ποια όρια κατανάλωσης ορίζει η σύγχρονη ιατρική πρακτική.
Πολυφαινόλες: το συγκριτικό πλεονέκτημα του κόκκινου
Η φήμη του κόκκινου κρασιού στηρίζεται πρωτίστως στην υψηλότερη συγκέντρωση πολυφαινολών – ρεσβερατρόλης, κουερκετίνης, κατεχινών και ανθοκυανινών – που προέρχονται από παρατεταμένη ζύμωση μαζί με τις φλούδες και τα κουκούτσια των σταφυλιών. Οι ουσίες αυτές έχουν αποδειχθεί in vitro ότι μειώνουν την οξείδωση της LDL χοληστερόλης και αναστέλλουν φλεγμονώδεις οδούς, όπως το NF-κB. Σε μια εμβληματική διασταυρούμενη δοκιμή του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης (2019), 40 υγιείς εθελοντές κατανάλωσαν 250 ml κόκκινου κρασιού καθημερινά επί τέσσερις εβδομάδες και εμφάνισαν πτώση 10 % στα επίπεδα CRP, έναν δείκτη συστηματικής φλεγμονής. Παρότι η βιοδιαθεσιμότητα της ρεσβερατρόλης είναι χαμηλή, ο συνδυασμός πολλών πολυφαινολών φαίνεται να έχει συνεργιστική δράση.
Το λευκό κρασί δεν είναι «κενό» αντιοξειδωτικών
Η λευκή οινοποίηση αφαιρεί τις φλούδες πριν από τη ζύμωση και, πράγματι, μειώνει την περιεκτικότητα σε ανθοκυανίνες. Ωστόσο, το λευκό κρασί περιέχει άλλα αντιοξειδωτικά, όπως υδροξυτυροσόλη και τυροσόλη (κυρίως σε ποικιλίες με εκχυλίσματα από κουκούτσια) και παρουσιάζει συγκρίσιμη ποσότητα ιχνοστοιχείων μαγγανίου, χαλκού και ψευδαργύρου. Μελέτη του Πανεπιστημίου του Γκρατς (Αυστρία, 2022) σε 72 άτομα με προδιαβήτη έδειξε ότι 200 ml λευκού κρασιού πριν το δείπνο οδήγησαν σε βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη κατά 7 % σε σχέση με placebo αλκοολούχο ποτό ίσης θερμιδικής αξίας. Η διαφορά αποδόθηκε σε φαινολικά οξέα (καφεϊκό, κουμαρικό), τα οποία ρυθμίζουν την απορρόφηση γλυκόζης στο λεπτό έντερο.
Αλκοόλη: κοινός παρονομαστής ευεργείας και κινδύνου
Αμφότερα τα είδη κρασιού περιέχουν αιθανόλη σε ποσοστό 11-14 %. Η ήπια κατανάλωση δρα ευνοϊκά στις HDL τιμές και στη ινωδόλυση, αλλά η κατάχρηση αυξάνει αρτηριακή πίεση, τριγλυκερίδια και κίνδυνο κολπικής μαρμαρυγής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξακολουθεί να ορίζει ως «χαμηλού κινδύνου» την κατανάλωση έως 100 γρ καθαρής αλκοόλης εβδομαδιαίως (περίπου επτά ποτήρια των 150 ml). Από το όριο αυτό και πάνω, τα οφέλη αντιστρέφονται· μάλιστα, πρόσφατη μετα-ανάλυση στο Lancet (2023) υποστηρίζει ότι για ορισμένες μορφές καρκίνου – στόματος, λάρυγγα, μαστού – δεν υπάρχει ασφαλές κατώφλι.
Καρδιαγγειακή υγεία: υπεροχή στο κόκκινο, αλλά όχι απόλυτη
Στον χώρο της καροτίδας μετρήθηκε με υπερηχογράφημα η ταχύτητα σφυγμικού κύματος σε 56 μεσήλικες με μεταβολικό σύνδρομο. Όσοι κατανάλωναν καθημερινά κόκκινο κρασί για τρεις μήνες είχαν μείωση σκλήρυνσης αγγείων κατά 12 %, ενώ το λευκό οδήγησε σε 5 % – διαφορά μεν υπαρκτή, αλλά όχι αμελητέα. Σχεδόν ταυτόσημη ήταν η επίδραση στα επίπεδα αδιπονεκτίνης, ορμόνης που βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη: +4,3 μg/ml για το κόκκινο, +3,1 μg/ml για το λευκό. Άρα, το λευκό διαθέτει καρδιαγγειακή επίδραση, απλώς η πολυφαινολική «βεντάλια» του κόκκινου προσφέρει κάτι παραπάνω.
Ρόλος στο μικροβίωμα
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφορετική επίδραση στο εντερικό μικροβίωμα. Το κόκκινο κρασί, χάρη στις τανίνες, ενισχύει τα γένη Akkermansia και Roseburia, που σχετίζονται με βελτιωμένο μεταβολισμό λιπιδίων. Το λευκό, χάρη στην οξύτητα και στα θειώδη, φαίνεται να μειώνει εν δυνάμει παθογόνα όπως Clostridioides difficile. Στη μελέτη FLORAL (2024) παρατηρήθηκε αύξηση σε βουτυρικά οξέα κατά 14 % στην ομάδα κόκκινου κρασιού και βελτίωση της σχέσης Firmicutes/Bacteroidetes στην ομάδα λευκού. Το εύρημα ενισχύει την άποψη ότι τα δύο ποτά λειτουργούν συμπληρωματικά, όχι ανταγωνιστικά.
Μύθοι και πραγματικότητα για τη ρεσβερατρόλη
Η ρεσβερατρόλη έχει γίνει συνώνυμο «μακροζωίας», όμως χρειάζονται περίπου 60 ποτήρια κόκκινο κρασί για να φτάσει κανείς τις δόσεις που χρησιμοποιούνται σε εργαστηριακά πειράματα αντιγήρανσης. Στο ανθρώπινο σώμα, το μόριο υφίσταται ταχεία γλυκουρονίδωση και θειοποίηση, περιορίζοντας τον χρόνο ημίσειας ζωής σε 8-14 λεπτά. Συνεπώς, η εμπειρική ευεργεσία του κόκκινου κρασιού αποδίδεται περισσότερο στο σύμπλοκο πολυφαινολικό «κοκτέιλ» και στη μέτρια αιθανόλη παρά σε μία μαγική ουσία.
Οινική επιλογή στην πράξη
Η ποικιλία σταφυλιού, ο τρόπος καλλιέργειας και ο χρόνος ωρίμανσης επηρεάζουν τον πολυφαινολικό δείκτη περισσότερο από το χρώμα. Ένα λευκό Viognier με extended skin contact μπορεί να αποδίδει 1 200 mg/L συνολικών φαινολικών, υπερβαίνοντας ελαφριά κόκκινα τύπου Beaujolais. Αντίστοιχα, ένα ελαφρύ κόκκινο Pinot Noir χαμηλής εκχύλισης έχει λιγότερες τανίνες από ένα orange wine. Συνεπώς, αν ο στόχος είναι τα αντιοξειδωτικά, πρέπει να κοιτάζουμε ετικέτα και terroir.
Κατανάλωση μεσογειακού τύπου
Στο πλαίσιο της Μεσογειακής Διατροφής, το κρασί καταναλώνεται συνοδεία τροφής, διασπείροντας την απορρόφηση αλκοόλης και επιτρέποντας αλληλεπίδραση πολυφαινολών με λιπαρά οξέα ελαιολάδου. Η συνήθεια αυτή εξηγεί γιατί επιδημιολογικές μελέτες σε χώρες της Νότιας Ευρώπης εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά αλκοολικής ηπατοπάθειας, παρά την αντίστοιχη κατανάλωση γραμμαρίων αλκοόλης.
Τι συνιστούν οι ειδικοί
Οι περισσότερες καρδιολογικές εταιρείες συμφωνούν σε ποσότητα έως 150 ml ημερησίως για γυναίκες και 300 ml για άνδρες, ιδανικά 5 ημέρες την εβδομάδα, με τουλάχιστον 2 ημέρες αποχής. Η ηλικία άνω των 65 ετών, η εγκυμοσύνη, τα ηπατικά νοσήματα ή κάποια φάρμακα (π.χ. μεθοτρεξάτη, βαρφαρίνη) αποτελούν απόλυτες ή σχετικές αντενδείξεις. Τέλος, μην ξεχνάμε ότι ο κύριος σύμμαχος στην πρόληψη καρδιαγγειακών επεισοδίων είναι ο συνδυασμός ισορροπημένης διατροφής, ενεργητικής ζωής και διαχείρισης στρες· το κρασί είναι απλώς ένα μικρό κομμάτι του παζλ.
Συμπέρασμα
Ναι, το κόκκινο κρασί έχει ισχυρότερο πολυφαινολικό προφίλ και ελαφρώς πιο ευνοϊκές ενδείξεις για το καρδιαγγειακό, όμως το λευκό δεν είναι δίχως αξία. Σωστά επιλεγμένη ποικιλία και μετριοπαθής κατανάλωση προσφέρουν ουσιαστικά οφέλη, χωρίς να προσθέτουν περιττούς κινδύνους. Η επιλογή ανάμεσα σε κόκκινο ή λευκό καλό είναι να βασίζεται στην ποιότητα, στην απόλαυση και στο προσωπικό γευστικό προφίλ, πάντα μέσα στο πλαίσιο των προτεινόμενων ορίων. Σε κάθε περίπτωση, η υπευθυνότητα παραμένει ο καλύτερος οινοχόος της υγείας μας.
